बुद्धको देशमा बौद्ध धर्मावलम्बीको दुर्दशा

By नेपाल बौद्ध महासंघ 

विश्वमा नेपाललाई गौतम बुद्धको देश भनेर लिए तापनि गत दुइ सय ४० वर्षता बौद्ध धर्मको उत्थान, संरक्षण र सम्बर्धनमा खासै उपलब्धि हासिल गर्न सकेन । यसमा मुख्य कारण अदूरदर्शी राजनीतिक प्रणाली रहेको देखिन्छ । साधारणतया बौद्ध धर्मलाई सधैं दमन गरिएको छ र विशेष गरी केही समय यता र्सवजन हितायको महत्त्व बोकेको महायान बौद्ध धर्मलाई सुनियोजित रूपमा ध्वस्त पार्ने योजना भएको देखिन्छ । नेपाल एक धर्म निरपेक्ष संघीय गणतन्त्र राष्ट्र घोषणा भएको दुइ वर्ष बितिसक्दा पनि राज्यको तर्फबाट आम धर्मवलम्बीहरूलाई त्यसको अनुभूति दिलाउन सकेको छैन । बौद्ध धर्मको अहिंसावादी सिद्धान्त आज विश्वमा शान्ति स्थापना गर्न र द्वन्द्व समाधानको माध्यम बनेको छ । संपूर्ण बौद्धमार्गीहरू शान्ति स्थापना, भ्रातृत्वको विकाससँगै रचनात्मक समाजको विकास गर्न सधैं लागिपरेका छन् ।
तर, केही महिना यता बुद्ध जन्मेको देशमा बौद्ध विद्यालयको रूपमा स्थापित गुम्बाहरूका विरुद्धमा केही सञ्चार माध्यमहरू लागिपरेको देखिएको छ भने अर्कोतिर बुद्धको अनुयायी भिक्षु-भिक्षुणीलाई प्रहरीले अनावश्यक दुःख पनि दिँदै आएको छ । बौद्ध धर्मसँग असम्बन्धित केही व्यक्तिहरूले बौद्ध गुम्बाहरूको विरुद्ध भ्रामक, तथ्यहीन वक्तव्य दिने र त्यसैको आसपासमा रहेर राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागले पनि झुटो, आधारहीन रिर्पोट तयार गरी गृह मन्त्रालयलाई बुझाउने अनि त्यसलाई पत्रिका मार्फत प्रकाशित गर्ने जस्ता अति निन्दनीय कार्य गराएको छ । बौद्ध गुम्बाहरूलाई अति संवेदनशील, संवेदनशील र अनुगमन गर्नुपर्ने सूचीमा सूचीकृत गरी यी गुम्बाहरूमा हातहतियार भण्डारण गर्ने गरेको र ‘स्वतन्त्र तिब्बतको गतिविधि’ समेत सञ्चालन गरेको भन्ने मिथ्या र भ्रामक आरोप लगाइरहेका छन् । नेपालमा राजनीतिक परिवर्तनका साथसाथै बौद्ध धर्मलाई दमन गर्ने नीति पनि बदलिरहन्छ । राज्य पक्षको बौद्धहरूलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा पटक्कै बद्लाव आएको छैन । नेपालका भिक्षु-भिक्षुणीहरूलाई आङ्खनो धार्मिक वस्त्र लगाएर हिँड्डुल गर्नमा समेत रोक लगाउने प्रयास भएको छ । यस सम्बन्धमा पहिले पनि प्रेस विज्ञप्ति र ज्ञापनपत्रमा नेपालका बौद्ध गुम्बाहरूलाई ’तिब्बत गतिविधि’सँग जोडेर बौद्ध धर्मलाई सखाप पार्ने षड्यन्त्र नगर्न अनुरोध गरिएको थियो ।

हिंसाविरुद्ध बौद्धहरूको आचरण :
अहिंसाको बाटोमा प्रवेश गर्नेहरू नै बौद्ध हुन् । पहिलो शिक्षा वा नियम भनेको हिंसा नगर्नु नै संपूर्ण बौद्धहरूको मूल कर्म हो । यसै अवधारणाको विस्तृत रूप अहिंसा हो । भगवान् बुद्धले हिंसाप्रतिको वैराग्यमा यसरी आज्ञा गर्नुभएको छ, ‘विजयले द्वेष र हारले दुःख जन्माउँछ । रिसले रिसलाई जन्माउँछ । जसले मार्छ ऊ आफैं मारिनेछ । त्यो व्यक्ति जसले जित्छ ऊ पनि हार्ने छ । बदलालाई पराजित गर्न बदलाको भावनालाई त्याग्न सक्नु पर्छ । किनकि, ज्ञानीले न विजय खोज्छ न त पराजय नै । बौद्ध भिक्षु-भिक्षुणीहरूलाई संघको रूपमा चिनिन्छ जो विनयको नियमहरूमा अनुबन्धित हुन्छन् ।
गुम्बाहरूमा हातहतियार :
र्सवप्रथम त गुम्बाजस्तो पवित्र स्थलमा हतियारको भण्डारण छ भन्ने अनुमानित प्रतिवेदन स्वयं हास्यास्पद छ । हामीले बारम्बार त्यस्तो आरोप लगाउने व्यक्तिहरूलाई आफैं आएर हतियारको पुष्टि गर्न चुनौति दिइसकेका छौं । यदि त्यस्ता हतियार हुँदो हो त किन कारबाही भएन । झन् कुनै सञ्चार माध्यमले यस्ता तथ्यहीन कथालाई बुट्टा भरी र्सवसाधारणलाई गलत सन्देश दिने र मानवता विरोधी समूहलाई खुसी पार्न गरेको देखिन्छ । दुर्भाग्यबश केही सरकारी निकायहरू पनि यस्ता काल्पनिक कुरालाई विश्वास गरी सम्बन्धित गुम्बाका प्रतिनिधिसँगको छलफल बिना नै पवित्र स्थल गुम्बाहरूलाई अति संवेदनशील भनी घोषणा गर्छन् । गुम्बाहरूमा हातहतियारको भण्डारण गरिएको हुन सक्छ भन्ने झुटा अभियोग ज्यादै निन्दनीय र विरोधाभासपूर्ण  भएकाले मानवअधिकारवादीहरूको रोहवरमा छुट्टै छानबिन आयोग यथाशीघ्र गठन गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

धर्मगुरुहरूसँगको सम्बन्ध :
आज नेपालमा भएका हजारौं गुम्बाहरू तिब्बती बौद्ध परम्परालाई परापूर्व कालदेखि अनुसरण गर्दै आइरहेका छन् । जस्तै  भारतीय महन्त गुरु पद्मसंभव जो तिब्बती बौद्ध धर्मको संस्थापक हुनुहुन्छ । संघमा प्रवेश गर्दा मूल गुरुको शरणमा जानुलाई उहाँले ज्यादै महत्त्वपूर्ण कदम मान्नु भएको छ । आठौं शताब्दीदेखि सन् १९५० सम्म नेपाली बौद्धमार्गीहरू तिब्बतमा बौद्ध दर्शन अध्ययन गर्न जाने गर्थे । त्यसपछि तिब्बती गुरुहरूले नेपाल, भुटान र भारतका विभिन्न स्थानहरूमा आफ्नो बौद्ध धार्मिक परम्परालाई निरन्तरता दिँदै आइरहेका छन् । धर्ममा कुनै प्रकारको राजनीतिक सीमांकन हुँदैन र बौद्ध संघमा जातीय भेद हुँदैन । उनीहरू सबै एक-आपसमा दाजुभाइ, दिदीबहिनीको अध्यात्मिक सम्बन्ध कायम राख्छन् । हजारौं नेपाली भिक्षु-भिक्षुणीहरू विभिन्न तिब्बती गुरुहरूबाट निरन्तर रूपमा बौद्ध दर्शनको अध्ययन गर्दै आइरहेका छन् । धार्मिक गुरुहरू राजनीतिक चिन्तन र भौगोलिक सीमारेखाभन्दा उच्च हुनुहुन्छ । जस्तै  विगतमा तिब्बतका बौद्ध शिष्यहरूले गुरु पद्मसंभव र अतिशा दीपङ्करको राष्ट्रियताको बारेमा प्रश्न गरेन । नेपालका हिन्दूहरूले आङ्खनो गुरु शंकराचार्य र नेपालका इसाइहरूले आङ्खनो गुरु पप जोनको राष्ट्रियताको प्रश्न गर्दैनन् । त्यसैगरी, नेपालका बौद्धहरूले पनि आङ्खना गुरुहरूको राष्ट्रियता र जाति खोज्ने पनि कुरै उठेन । यो एक विश्वभर धार्मिक आस्थामा प्रचलित मान्यता हो ।
यसरी तथ्यहीन अनर्गल प्रचार गरेर धार्मिक सद्भाव खलल हुने भएकाले पत्रकार जगतले वस्तुनिष्ठ भई लेख्न अनुरोध गर्दै बाँच र बाँच्न देऊ भन्ने सन्देश आत्मासात् गर्न अनुरोध गर्र्छौं